Sanskrit Class 7 -Chapter 7 (सप्तमः पाठः) – सङ्कल्पः सिद्धिदायक: – NCERT Exercise Solution

1. उच्चारणं कुरुत-

अभवत्	अकथयत्	अगच्छत्
न्यवेदयत्	अपूजयत्	स्वपिति
तपति	प्राविशत्	अवदत्
वदति स्म	वसति स्म	रक्षति स्म
वदति	चरति स्म	करोति स्म
गच्छति स्म	अकरोत्	पठति स्म

2. उदाहरणम् अनुसृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत-

(क)

एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
यथा- वसति स्म	वसतः स्म	वसन्ति स्म
पूजयति स्म	……………..	……………..
……………..	रक्षतः स्म	……………..
चरति स्म	……………..	……………..
……………..	……………..	कर्वन्ति स्म

उत्तरं –

एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
यथा- वसति स्म	वसतः स्म	वसन्ति स्म
पूजयति स्म	पूजयतः स्म	पूजयन्ति स्म
रक्षति स्म	रक्षतः स्म	रक्षन्ति स्म
चरति स्म	चरतः स्म	चरन्ति स्म
करोति स्म	कुरुत: स्म	कुर्वन्ति स्म

(ख)

पुरुष:	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
यथा- प्रथमपुरुषः	अकथयत्	अकथयताम्	अकथयन्
प्रथमपुरुषः	………………	अपूजयताम्	अपूजयन्
प्रथमपुरुषः	अरक्षत्	…………………	……………….

उत्तरं –

पुरुष:	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
यथा- प्रथमपुरुषः	अकथयत्	अकथयताम्	अकथयन्
प्रथमपुरुषः	अपूजयत्	अपूजयताम्	अपूजयन्
प्रथमपुरुषः	अरक्षत्	अरक्षताम्	अरक्षयन्

(ग)

पुरुष:	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
यथा- मध्यमपुरुष:	अवसः	अवसतम्	अवसत
मध्यमपुरुष:	………………	अपूजयतम्	……………….
मध्यमपुरुष:	…………………	…………………	अचरत

उत्तरं –

पुरुष:	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
यथा- प्रथमपुरुषः	अवसः	अवसतम्	अवसत
प्रथमपुरुषः	अपूजयः	अपूजयतम्	अपूजयत
प्रथमपुरुषः	अचरः	अचरतम्	अचरत

(घ)

पुरुष:	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
यथा- मध्यमपुरुष:	अपठम्	अपठाव	अपठाम
मध्यमपुरुष:	अलिखम्	……………….	……………….
मध्यमपुरुष:	…………………	अरचयाव	……………….

उत्तरं –

पुरुष:	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
यथा- मध्यमपुरुष:	अपठम्	अपठाव	अपठाम
मध्यमपुरुष:	अलिखम्	अलिखाव	अलिखाम
मध्यमपुरुष:	अरचयम्	अरचयाव	अरचयाम

3. प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत-

(क) तपः प्रभावात् के सखायः जाताः?
उत्तरं – तपः प्रभावात् हिंस्रपशवोऽपि तव सखायः जाताः।

(ख) पार्वती तपस्यार्थं कुत्र अगच्छत्?
उत्तरं – पार्वती तपस्यार्थं गौरीशिखरम् अगच्छत्।

(ग) कः श्मशाने वसति?
उत्तरं – शिवः श्मशाने वसति।

(घ) शिवनिन्दां श्रुत्वा का क्रुद्धा जाता?
उत्तरं – शिवनिन्दां श्रुत्वा पार्वती क्रुद्धा जाता।

(ङ) वटुरूपेण तपोवनं कः प्राविशत्?
उत्तरं – वटुरूपेण तपोवनं शिवः प्राविशत्।

4. कः/का कं/कां प्रति कथयति –

	कः/का	कम्/काम्
यथा- वत्से! तपः कठिनं भवति?	माता	पार्वतीम्
(क) अहं तपः एव चरिष्यामि।	…………..	…………..
(ख) मनस्वी कदापि धैर्यं न परित्यजति।	…………..	…………..
(ग) अपर्णा इति नाम्ना त्वं प्रथिता।	…………..	…………..
(घ) पार्वति! प्रीतोऽस्मि तव सङ्कल्पेन।	…………..	…………..
(ङ) शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्।	…………..	…………..
अहम् तव क्रीतदासोऽस्मि।	…………..	…………..

उत्तरं –

	कः/का	कम्/काम्
यथा- वत्से! तपः कठिनं भवति?	माता	पार्वतीम्
(क) अहं तपः एव चरिष्यामि।	पार्वती	मेनाम्
(ख) मनस्वी कदापि धैर्यं न परित्यजति।	पार्वती	विजयाम्
(ग) अपर्णा इति नाम्ना त्वं प्रथिता।	विजया	पार्वतीम्
(घ) पार्वति! प्रीतोऽस्मि तव सङ्कल्पेन।	शिव:	पार्वतीम्
(ङ) शरीरमाद्यं खलु धर्मसाधनम्।	वटु:	विजयाम्
अहम् तव क्रीतदासोऽस्मि।	शिव:	पार्वतीम्

5. प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-

(क) पार्वती क्रुद्धा: सती किम् अवदत्?
उत्तरं – पार्वती क्रुद्धा सती अवदत् – “अरे वाचाल! अपसर। जगति न कोऽपि शिवस्य यथार्थं स्वरुपं जानाति। यथा त्वमसि तथैव वदसि।

( ख ) कः पापभाग् भवति??
उत्तरं – यः शिवः निन्दा करोति श्रृणोति च पापभाग् भवति।

(ग) पार्वती किं कर्त्तुम् ऐच्छत्?
उत्तरं –पार्वती तपस्यां कर्त्तुम् ऐच्छत्।

( घ ) पार्वती कया साकं गौरीशिखरं गच्छति?
उत्तरं – पार्वती विजयया साकं गौरीशिखरं गच्छति।

6. मञ्जूषातः पदानि चित्वा समानार्थकानि पदानि लिखत-

माता मौनम् प्रस्तरे जन्तव: नयनानि

शिलायां	…………..
पशव:	…………..
अम्बा	…………..
नेत्राणि	…………..
तूष्णीम्	…………..

उत्तरं –

शिलायां	प्रस्तरे
पशव:	जन्तव:
अम्बा	माता
नेत्राणि	नयनानि
तूष्णीम्	मौनम्

7. उदाहरणानुसारं पदरचनां कुरूत –

यथा– वसति स्म =	अवसत्
(क) पश्यति स्म =	……………..
(ख) तपति स्म =	……………..
(ग) चिन्तयति स्म =	……………..
(घ) वदति स्म =	……………..
(ङ) गच्छति स्म =	……………..

उत्तरं –

यथा- वसति स्म =	अवसत्
(क) पश्यति स्म =	अपश्यत्
(ख) तपति स्म =	अतपत्
(ग) चिन्तयति स्म =	अचिन्तयत्
(घ) वदति स्म =	अवदत्
(ङ) गच्छति स्म =	अगच्छत्

(b)

यथा – अलिखत् =	लिखति स्म।
(क) ……………..=	कथयति स्म।
(ख) …………….. =	नयति स्म ।
(ग) …………….. =	पठति स्म ।
(घ) …………….. =	धावति स्म ।
(ङ) …………….. =	हसति स्म ।

उत्तरं –

यथा – अलिखत् =	लिखति स्म ।
(क) अकथयत् =	कथयति स्म ।
(ख) अनयत् =	नयति स्म ।
(ग) अपठत् =	पठति स्म ।
(घ) अधावत् =	धावति स्म ।
(ङ) अहसत् =	हसति स्म ।