NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Chapter 5-कण्टकेनैव कण्टकम्-अभ्यासः (textbook Questions and Answers) for CBSE Ruchira भाग 3- PDF is provided here for the perfect ncert solutions of Ruchira Bhag 3-Sanskrit Class 8 Chapter 5-कण्टकेनैव कण्टकम्
पञ्चम: पाठः
कण्टकेनैव कण्टकम्
अभ्यासः
NCERT Exercise Solutions
1.एकपदेन उत्तरं लिखत-
(क) व्याधस्य नाम किम् आसीत्?
उत्तरं – चंचलः।
(ख) चञ्चल: व्याघ्रं कुत्र दृष्टवान्?
उत्तरं – जाले।
(ग) कस्मै किमपि अकार्य न भवति।
उत्तरं – क्षुधार्ताय।
(घ) बदरी-गुल्मानां पृष्ठे का निलीना आसीत्?
उत्तरं – लोमशिका।
(ङ) सर्वः किं समीहते?
उत्तरं – स्वार्थम्।
(च) नि:सहायो व्याधः किमयाचत?
उत्तरं – प्राणाभिक्षाम्।
2.पूर्णवाक्येन उत्तरत-
(क) चञ्चलेन वने किं कृतम्?
उत्तरं – चंचलेन वने जालं विस्तारितम्।
(ख) व्याघ्रस्य पिपासा कथं शान्ता अभवत्?
उत्तरं – व्याघ्रस्य पिपासा जलं पीत्वा शान्ता अभवत्।
(ग) जलं पीत्वा व्याघ्रः किम् अवदत्?
उत्तरं – जलं पीत्वा व्याघ्रः अवदत्-‘साम्प्रतम् अहम् बुभुक्षितः अस्मि, इदानीम् अहं त्वां खादिष्यामि।’
(घ) चञ्चल: ‘मातृस्वस:!’ इति का सम्बोधितवान्?
उत्तरं – चंचलः ‘मातृस्वसः!’ इति लोमशिकाम् सम्बोधितवान्।
(ङ) जाले पुनः बद्धं व्याघ्रं दृष्ट्वा व्याधः किम् अकरोत्?
उत्तरं – जाले पुनः बद्धं व्याघ्रं दृष्ट्वा व्याधः प्रसन्नः भूत्वा गृहं प्रत्यावर्तत।
3.अधोलिखितानि वाक्यानि कः/का कं/का प्रति कथयति-
| क:/का | कं/का | |
| यथा – इदानीम् अहं त्वां खादिष्यामि। | व्याघ्रः | व्याधम् |
| (क) कल्याणं भवतु ते। | ||
| (ख) जनाः मयि स्नानं कुर्वन्ति। | ||
| (ग) अहं त्वत्कृते धर्मम् आचरितवान् त्वया मिथ्या भणितम्। | ||
| (घ) यत्र कुत्रापि छेदनं कुर्वन्ति। | ||
| (ङ) सम्प्रति पुनः पुनः कूर्दनं कृत्वा दर्शय। |
उत्तरं –
| क:/का | कं/का | |
| (क) कल्याणं भवतु ते। | व्याघ्रः | व्याधम् |
| (ख) जनाः मयि स्नानं कुर्वन्ति। | नदीजलम् | व्याधम् |
| (ग) अहं त्वत्कृते धर्मम् आचरितवान् त्वया मिथ्या भणितम्। | चंचल: | व्याघ्रम् |
| (घ) यत्र कुत्रापि छेदनं कुर्वन्ति। | वृक्ष: | चंचलम् (व्याधम्) |
| (ङ) सम्प्रति पुनः पुनः कूर्दनं कृत्वा दर्शय। | लोमशिका | व्याघ्रम् |
4. रेखांकित पदमाधृत्य प्रश्ननिर्माण-
(क) व्याध: व्याघ्रं जालात् बहिः निरसारयत्।
उत्तरं – कस्मात्?
(ख) चञ्चल: वृक्षम् उपगम्य अपृच्छत्।
उत्तरं – कम्?
(ग) व्याघ्रः लोमशिकायै निखिला कथां न्यवेदयत्।
उत्तरं – कस्यै?
(घ) मानवाः वृक्षाणां छायायां विरमन्ति।
उत्तरं – केषाम्?
(ङ) व्याघ्रः नद्याः जलेन व्याधस्य पिपासामशमयत्।
उत्तरं – कस्याः?
5.मञ्जूषातः पदानि चित्वा कथां पूरयत-
वृद्धः, साट्टहासम्, कृतवान् , क्षुद्रः , अकस्मात् , तर्हि, दृष्ट्वा, स्वकीयैः, मोचयितुम्, कर्तनम्
एकस्मिन् वने एकः……… व्याघ्रः आसीत्। सः एकदा व्याधेन विस्तारिते जाले बद्धः अभवत्। सः बहुप्रयासं…….. किन्तु जालात् मुक्तः नाभवत्।…….. तत्र एक: मूषकः समागच्छत्। बद्धं व्याघ्रं…….. सः तम् अवदत्-अहो! भवान् जाले बद्धः। अहं त्वां …….. इच्छामि। तच्छ्रुत्वा व्याघ्रः ……… अवदत्-अरे! त्वं …… जीव: मम साहाय्यं करिष्यसि। यदि त्वं मां मोचयिष्यसि ……. अहं त्वां न हनिष्यामि। मूषक: ……. लघुदन्तैः तज्जालस्य ……. कृत्वा तं व्याघ्रं बहिः कृतवान्।
उत्तरं –
एकस्मिन् वने एकः वृद्धः व्याघ्रः आसीत्। सः एकदा व्याधेन विस्तारिते जाले बद्धः अभवत्। सः बहुप्रयासं कृतवान् किन्तु जालात् मुक्तः नाभवत्। अकस्मात् तत्र एक: मूषकः समागच्छत्। बद्धं व्याघ्रं दृष्ट्वा सः तम् अवदत्-अहो! भवान् जाले बद्धः। अहं त्वां मोचयितुम् इच्छामि। तच्छ्रुत्वा व्याघ्रः साट्टहासम् अवदत्-अरे! त्वं क्षुद्रः जीव: मम साहाय्यं करिष्यसि। यदि त्वं मां मोचयिष्यसि तर्हि अहं त्वां न हनिष्यामि। मूषक: स्वकीयैः लघुदन्तैः तज्जालस्य कर्तनम् कृत्वा तं व्याघ्रं बहिः कृतवान्।
6.यथानिर्देशमुत्तरत-
(क) स: लोमशिकायै सर्वां कथां न्यवेदयत् – अस्मिन् वाक्ये विशेषणपदं किम्?
उत्तरं – सर्वां ।
(ख) अहं त्वत्कृते धर्मम् आचरितवान् -अत्र अहम् इति सर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम्?
उत्तरं – चंचलाय ।
(ग) ‘सर्व: स्वार्थ समीहते’, अस्मिन् वाक्ये कर्तृपदं किम्?
उत्तरं – सर्व: ।
(घ) सा सहसा चञ्चलमुपसृत्य कथयति – वाक्यात् एकम् अव्ययपदं चित्वा लिखत।
उत्तरं – सहसा ।
(ङ) ‘का वार्ता? माम् अपि विज्ञापय’ – अस्मिन् वाक्ये क्रियापदं किम्? क्रियापदस्य पदपरिचयमपि लिखत।
उत्तरं – विज्ञापय। उपसर्गः – वि, धातुः – ज्ञा, प्रत्ययः – णिच्, लकारः – लोट् लकारः, पुरुषः – मध्यम पुरुषः, वचनम् – एकवचनम् ।
7.(अ) उदाहरणानुसारं रिक्तस्थानानि पूरयत-
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| यथा- मातृ (प्रथमा) | माता | मातरौ | मातरः |
| स्वसृ (प्रथमा) | ……………… | …………… | ………….. |
| मातृ (तृतीया) | मात्रा | मातृभ्याम् | मातृभिः |
| स्वसृ (तृतीया) | …………… | ………….. | ……….. |
| स्वसृ (सप्तमी) | स्वसरि | स्वस्रोः | स्वसृषु |
| मातृ (सप्तमी) | ……………. | …………… | …………. |
| स्वसृ (षष्ठी) | स्वसुः | स्वस्रोः | स्वसृणाम् |
| मातृ (षष्ठी) | ………….. | ………….. | ………….. |
उत्तरं –
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| स्वसृ (प्रथमा) | स्वासा | स्वसारौ | स्वसार: |
| मातृ (तृतीया) | मात्रा | मातृभ्याम् | मातृभिः |
| स्वसृ (तृतीया) | स्वस्त्रा | स्वसृभ्यां | स्वसृभि: |
| स्वसृ (सप्तमी) | स्वसरि | स्वस्रोः | स्वसृषु |
| मातृ (सप्तमी) | मातरि | मात्रो: | मातृषु |
| स्वसृ (षष्ठी) | स्वसुः | स्वस्रोः | स्वसृणाम् |
| मातृ (षष्ठी) | मातु: | मात्रो: | मतृणाम् |
(आ) धातुं प्रत्ययं च लिखत-
| पदानि | = | धातुः | + | प्रत्ययः |
| यथा- गन्तुम् | = | गम् | + | तुमुन् |
| द्रष्टुम् | = | …………… | + | ……….. |
| करणीयम् | = | …………… | + | ………….. |
| पातुम् | = | ………….. | + | ………….. |
| खादितुम् | = | ……………. | + | …………… |
| कृत्वा | = | ………… | + | …………. |
उत्तरं –
| पदानि | = | धातुः | + | प्रत्ययः |
| द्रष्टुम् | = | दृश् | + | तुमुन् |
| करणीयम् | = | कृ | + | अनीयर् |
| पातुम् | = | पा | + | तुमुन् |
| खादितुम् | = | खाद् | + | तुमुन् |
| कृत्वा | = | कृ | + | क्त्वा |
👍👍👍
NCERT Solutions: NCERT Solutions for Class 8 Sanskrit Ruchira Bhag 3
👍👍👍
Sanskrit Grammar Class 8
THE END
