Sanskrit Class 9- Chapter 8- जटायोः शौर्यम्- NCERT Exercise Solution (Question-Answer) 2023-24

1. एकपदेन उत्तरं लिखत-

(क) आयतलोचना का अस्ति?

उत्तरम्- सीता।

(ख) सा कं ददर्श?

उत्तरम्- गृध्रं।

(ग) खगोत्तमः कीदृशीं गिरं व्याजहार?

उत्तरम्- शुभां।

(घ) जटायुः काभ्यां रावणस्य गात्रे व्रणं चकार?

उत्तरम्- (तीक्ष्णनखाभ्यां) चरणाभ्यां।

(ङ) अरिन्दमः खगाधिपः कति बाहून् व्यपाहरत्?

उत्तरम्- दश (वामबाहून्)।

2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत-

(क) “जटायो! पश्य” इति का वदति?

उत्तरम्- “जटायो! पश्य” इति सीता वदति।

(ख) जटायुः रावणं किं कथयति?

उत्तरम्- जटायुः रावणं कथयति यत् परदारभिमर्शनात् नीचां मतिं निवर्तय धीर: तत् न समाचरेत् यत् अस्य पर: विगर्हयेत्।

(ग) क्रोधवशात् रावणः किं कर्तुम् उद्यतः अभवत्?

उत्तरम्- क्रोधवशात् रावणः जटायुं तलेनाभिजघानाशु।

(घ) पतगेश्वरः रावणस्य कीदृशं चापं सशरं बभञ्ज?

उत्तरम्- पतगेश्वरः रावणस्य मुक्तामणिविभूषितम् सशरं चापं चरणाभ्यां बभञ्च।

(ङ) जटायुः केन वामबाहुं दंशति?

उत्तरम्- जटायुः तुण्डेन वामबाहुं दंशति।

3. उदाहरणमनुसृत्य णिनि-प्रत्ययप्रयोगं कृत्वा पदानि रचयत-

यथा –

गुण + णिनि – गुणिन् (गुणी)
दान + णिनि – दानिन् (दानी)

(क) कवच + णिनि – ………………..
(ख) शर + णिनि – …………………
(ङ) दश। + णिनि – …………………
(ग) कुशल + णिनि – …………………
(घ) धन + णिनि – …………………
(ङ) दण्ड + णिनि – …………………

उत्तरम्-

(क) कवच + णिनि – कवचिन् (कवची)
(ख) शर + णिनि – शरिन् (शरी)
(ग) कुशल + णिनि – कुशलिन् (कुशली)
(घ) धन + णिनि – धनिन् (धनी)
(ङ) दण्ड + णिनि – दण्डिन् (दण्डी)

(अ) रावणस्य जटायोश्च विशेषणानि सम्मिलितरूपेण लिखितानि तानि पृथक्-पृथक् कृत्वा लिखत –

युवा, सशरः, वृद्धः, हताश्वः, महाबलः, पतगसत्तमः, भग्नधन्वा, महागृधः, खगाधिपः, क्रोधमूर्च्छितः, पतगेश्वरः, सरथः, कवची, शरी।

उत्तरम्-

4. ‘क’ स्तम्भे लिखितानां पदानां पर्यायाः ‘ख’ स्तम्भे लिखिताः। तान् यथासमक्षं योजयत-

उत्तरम्-

5. अधोलिखितानां पदानां/विलोमपदानि मञ्जूषायां दत्तेषु पदेषु चित्वा यथासमक्षं लिखत –

मन्दम्, पुण्यकर्मणा, हसन्ती, अनार्य, अनतिक्रम्य, देवेन्द्रेण, प्रशंसेत्, दक्षिणेन, युवा

उत्तरम्-

6. (अ) अधोलिखितानि विशेषणपदानि प्रयुज्य संस्कृतवाक्यानि रचयत-

(क) शुभाम् – ……………………………………..
(ख) खगाधिपः – …………………………………
(ग) हतसारथिः –……………………………….
(घ) वामेन – ……………………………………….
(ङ) कवची – ………………………………………

उत्तरम्-

(क) शुभाम् – जटायु: शुभाम् गिरम् अवदत्।
(ख)खगाधिपः – खगाधिपः जटायुः तुण्डेन वामबहून् वयपाहरत्।
(ग) हतसारथिः – हतसारथि रावणः भुवि अपतत्।
(घ) वामेन – बालक: वामेन हस्तेन लिखति।
(ङ) कवची – रावण: कवची आसीत्।

(आ) उदाहरणमनुसृत्य समस्तं पदं रचयत –
यथा – त्रयाणां लोकानां समाहारः – त्रिलोकी

(क) पञ्चानां वटानां समाहारः – …………..
(ख) सप्तानां पदानां समाहारः – …………..
(ग) अष्टानां भुजानां समाहारः – …………..
(घ) चतुर्णां मुखानां समाहारः – …………..

उत्तरम्-

(क) पञ्चानां वटानां समाहारः – पञ्चवटी
(ख) सप्तानां पदानां समाहारः – सप्तपदी
(ग) अष्टानां भुजानां समाहारः – अष्टभुजम्
(घ) चतुर्णां मुखानां समाहारः – चतुर्मुखम्