NCERT Solutions for Class 7 Sanskrit Chapter 11-समवायो हि दुर्जयः-अभ्यासः (textbook Questions and Answers) for CBSE Ruchira भाग 2- PDF is provided here for the perfect ncert solutions of Ruchira Bhag 2-Sanskrit Class 7 Chapter 11-समवायो हि दुर्जयः
NCERT Solutions (Question-Answer)
एकादश: पाठः
समवायो हि दुर्जयः
अभ्यासः
1. प्रश्नानाम् उत्तराणि एकपदेन लिखत-
(क) वृक्षे का प्रतिवसति स्म?
उत्तरम्- चटका।
(ख) वृक्षस्य अधः कः आगतः?
उत्तरम्- गजः।
(ग) गजः केन शाखाम् अत्रोटयत्?
उत्तरम्- शुण्डेन।
(घ) काष्ठकूटः चटकां कस्याः समीपम् अनयत्?
उत्तरम्- मक्षिकायाः।
(ङ) मक्षिकायाः मित्रं कः आसीत्?
उत्तरम्- मण्डूकः।
2. रेखाङ्गितानि पदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
(क) कालेन चटकायाः सन्ततिः जाता।
उत्तरम्- कालेन कस्या: सन्तति: जाता?
(ख) चटकायाः नीडं भुवि अपतत्।
उत्तरम्- चटकाया: किम् भुवि अपतत्?
(ग) गजस्य वधेनैम मम दुःखम् अपसरेत्।
उत्तरम्- कस्य वधेनैव मम दुःखम् अपसरेत्?
(घ) काष्ठकूटः चञ्च्वा गजस्य नयने स्फोटयिष्यति।
उत्तरम्- काष्ठकूट: केन गजस्य नयने स्फोटयिष्यति?
3. मञ्जूषातः क्रियापदानि चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-
करिष्यामि, गमिष्यति, अनयत्, पतिष्यति, स्फोटयिष्यति, त्रोटयति
(क) काष्ठाकूटः चञ्च्वा गजस्य नयने ……………………. ।
उत्तरम्- स्फोटयिष्यति।
(ख) मार्गे स्थितः अहमपि शब्दं ……………………. ।
उत्तरम्- करिष्यामि।
(ग) तृषार्तः गजः जलाशयं ………………… ।
उत्तरम्- गमिष्यति।
(घ) गजः गर्ते ……………………….. ।
उत्तरम्- पतिष्यति।
(ङ) काष्ठकूटः तां मक्षिकायाः समीपं ……………………….. ।
उत्तरम्- अनयत्।
(च) गजः शुण्डेन वृक्षशाखाः …………………. ।
उत्तरम्- त्रोटयति।
4. प्रश्नानाम् उत्तराणि एकवाक्येन लिखत-
(क) चटकायाः विलापं श्रुत्वा काष्ठकूटः तां किम् अपृच्छत?
उत्तरम्- चटकाया: विलापं श्रुत्वा काष्ठकूट: तां दु:खेन अपृच्छत् “भद्रे, किमर्थं विलपसि?”
(ख) चटकायाः काष्ठकूटस्य च वार्तां श्रृत्वा मक्षिका किम् अवदत्?
उत्तरम्- चटकाया: काष्ठकूटस्य च वार्तां श्रुत्वा मक्षिकाऽवदत् – “ममापि मित्रं मण्डूक: मेघनाद: अस्ति। शीघ्रं तमुपेत्य यथोचितं करिष्याम:।”
(ग) मेघनादः मक्षिकां किम् अवदत्?
उत्तरम्- मेघनाद: मक्षिकां अवदत् यत “यथाहं कथयामि तथा कुरुतम्। मक्षिके! प्रथमं त्वं मध्याह्ने तस्य गजस्य कर्णे शब्दं कुरु, येन स: नयने निमील्य स्थास्यति। तदा काष्ठकूट: चञ्च्वा तस्य नयने स्फोटयिष्यति। एवं स: गज: अन्ध: भविष्यति। तृषार्त: स: जलाशयं गमिष्यति। मार्गें महान् गर्त्त: अस्ति। तस्य अन्तिके अहं स्थास्यामि शब्दं च करिष्यामि। मम शब्देन तं गर्तं जलाशयं मत्वा स तस्मिन्नेव गर्ते पतिष्यति मरिष्यति च।
(घ) चटका काष्ठकूटं किम् अवदत्?
उत्तरम्- चटका काष्ठकूटं अवदत् यत – “दुष्टेनैकेन गजेन मम सन्तति: नाशिता। तस्य गजस्य वधेनैव मम दु:खम् अपसरेत्।”
5. उदाहरणमनुसृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत-.
(क)
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| यथा- प्रथमपुरुषः | पठिष्यति | पठिष्यतः | पठिष्यन्ति |
| प्रथमपुरुषः | ………… | पतिष्यतः | ………… |
| प्रथमपुरुषः | ……………… | ………………. | मरिष्यन्ति |
उत्तरम्-
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| यथा- प्रथमपुरुषः | पठिष्यति | पठिष्यतः | पठिष्यन्ति |
| प्रथमपुरुषः | पतिष्यति | पतिष्यतः | पतिष्यन्ति |
| प्रथमपुरुषः | मरिष्यति | मरिष्यतः | मरिष्यन्ति |
(ख)
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| यथा- मध्यमपुरुषः | गमिष्यसि | गमिष्यथः | गमिष्यथ |
| मध्यमपुरुषः | ………… | धाविष्यथः | ………… |
| मध्यमपुरुषः | ……………… | ………………. | क्रीडिष्यथ |
उत्तरम्-
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| यथा- मध्यमपुरुषः | गमिष्यसि | गमिष्यथः | गमिष्यथ |
| मध्यमपुरुषः | धाविष्यसि | धाविष्यथः | धाविष्यथ |
| मध्यमपुरुषः | क्रीडिष्यसि | क्रीडिष्यथः | क्रीडिष्यथ |
(ग)
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| यथा- उत्तमपुरुषः | लेखिष्यामि | लेखिष्यावः | लेखिष्यामः |
| उत्तमपुरुषः | ……………… | हसिष्यावः | …………….. |
| उत्तमपुरुषः | ……………… | ………………. | द्रक्ष्यामः |
उत्तरम्-
| पुरुषः | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
| यथा- उत्तमपुरुषः | लेखिष्यामि | लेखिष्यावः | लेखिष्यामः |
| उत्तमपुरुषः | हसिष्यामि | हसिष्यावः | हसिष्यामः |
| उत्तमपुरुषः | द्रक्ष्यामि | द्रक्ष्यावः | द्रक्ष्यामः |
6. उदाहरणानुसारं ‘स्म’ शब्दं योजचित्वा भूतकालिकक्रियां रचयत-
यथा- अवसत् – वसति सम्
अपठत् …………….।
अत्रोटयत् ……………।
अपतत् …………….।
अपृच्छत् …………….।
अवदत् ……………।
अनयत् ……………।
उत्तरम्-
अपठत् – वसति स्म।
अत्रोटयत् – त्रोटयति स्म।
अपतत् – पतति स्म।
अपृच्छत् – पृच्छति स्म।
अवदत् – वदति स्म।
अनयत् – नयति स्म।
7. कोष्ठकात् उचितं पदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयत-
(क) ……………………. बालिका मधुरं गायति। (एकम्, एका, एकः)
(ख) ……………………. कृषकाः कृषिकर्माणि कुर्वन्ति। (चत्वारः, चतस्त्रः, चत्वारि)
(ग) ………………… पत्राणि सुन्दराणि सन्ति। (ते, ताः, तानि)
(घ) धेनवः दुग्धं ……………………….. । (ददाति, ददति, ददन्ति)
(ङ) वयं संस्कृतम् ……………………….. । (अपठम्, अपठन्, अपठाम)
उत्तरम्-
(क) एका बालिका मधुरं गायति। (एकम्, एका, एकः)
(ख) चत्वारः कृषकाः कृषिकर्माणि कुर्वन्ति। (चत्वारः, चतस्त्रः, चत्वारि)
(ग) तानि पत्राणि सुन्दराणि सन्ति। (ते, ताः, तानि)
(घ) धेनवः दुग्धं ददति । (ददाति, ददति, ददन्ति)
(ङ) वयं संस्कृतम् अपठाम । (अपठम्, अपठन्, अपठाम)
Note: दा लट् लकार बहुवचन – ददति
👍👍👍
Sanskrit Grammar Class 7